درمان بر مبنای تمرکز ذهنی (MBT) یک رهیافت درمانی روان پویشی می باشد که برای درمان شخصیت های حدّی طراحی شده است.
فرآیند تمرکز ذهنی یا ظرفیت شناخت نحوه تاثیر وضعیت های روانی بر روی اقدامات فردی، مورد توجه MBT است.
تاریخچه و توسعه
مفهوم تمرکز ذهنی ریشه در نظریه دلبستگی جان بالبی دارد. بالبی معتقد بود که دلبستگی ایمن مابین یک کودک و مراقب اولیه وی، منجر به ایجاد یک ثبات عاطفی و رابطه سالم بین آنها می شود.
در شرایطی که فرد در دوره رشد خود تحت نگهداری یک مراقب مناسب قرار داشته باشد، به احتمال زیادی در هنگام رشد یک شناخت مناسبی نسبت به احساسات خودشان و افراد دیگر پیدا می کنند و این امر منجر به ایجاد سلامت روانی و تمرکز ذهنی می شود.
با این وجود، در صورتی که یک کودک مورد بی توجهی قرار گیرد و یا یک دلبستگی نا ایمنی به والدین خودش داشته باشد، ممکن است در مراحل بعدی زندگی خود با مشکلات عاطفی مواجه شوند.
علاوه بر این، دلبستگی ناایمن منجر به عدم توانایی فرد برای تمرکز ذهنی می شود. در صورتی که یک مراقب وجود نداشته باشد و یا نامناسب باشد، ممکن است که کودک در شناخت اهداف مربوط به اقدامات خود با مشکل مواجه باشد، و در نتیجه منجر به عدم توانایی تمرکز ذهنی می شود.
پتر فونگی و آنتونی بتمن مفهوم تمرکز ذهنی را در درمان افراد دارای شخصیت حدّی بکار گرفتند و منجر به ایجاد روش درمانی مبتنی بر تمرکز ذهنی شدند. آنها معتقد بودند که افراد دارای شخصیت حدّی (BPD)، به دلیل زمینه ارثی و یا بی توجهی اولیه توانایی محدودی برای تمرکز ذهنی دارند.
توانایی محدود برای تمرکز ذهنی می تواند منجر به ایجاد مشکلاتی در شناخت تفکرات و احساسات شخصی، و همچنین سایر مشکلات شود.
تکنیک های استفاده شده در نظریه مبتنی بر تمرکز ذهنی
هدف اولیه MBT عبارت از افزایش توانایی فرد برای تمرکز ذهنی می باشد. به منظور انجام این کار، درمانگر بر روی وضعیت روانی فرد، که شامل تفکرات، احساسات و تمایلات وی هستند، متمرکز می شود.
یکی از اهداف اولیه درمان ثابت نگه داشتن شرایط مربوط به احساسات بیان شده در درمان می باشد که می تواند در کنترل احساسات افراد به آنها کمک کند و در نتیجه آنها به موارد محرک واکنش نشان نمی دهند.
تنظیم کردن اظهارات و ابرازات عاطفی در اغلب موارد به عنوان یک عامل ضروری در نظر گرفته می شود که باید قبل از بررسی تعامل مابین ذهن آنها و هدف مربوط به کارهای دیگر انجام گیرد.
تکنیک های خاصی که به صورت گسترده در MBT استفاده می شوند، همانند اکثر اقدامات درمانی منجر به افزایش توانای فرد برای تمرکز ذهنی می شود که در طول درمان مفید می باشد.
درمانگر می تواند سوالاتی از فرد بپرسد که در بررسی وضعیت روانی افراد به آنها کم
ک می کند و یا تفسیر هایی بیان می کند که در شناخت بهتر تفکرات و آرزوهای افراد درمانجو مفید می باشد.
هر چند تکنیک های زیادی در روش MBT مورد استفاده قرار می گیرند، ولی درمانگران یک وضعیت و روش درمانی خاصی را در کل دوره درمان بکار می گیرند.
معمولا این وضعیت عبارت از حس کنجکاوی و صبر کردن است که باید در حین بررسی جوانب مختلف توسط درمانگر و درمانجو وجود داشته باشد.
در این موارد، درمانگر می پذیرد که چشم اندازها و دیدگاه مختلفی وجود دارد و در حالتی که افراد درمانجو نسبت به فرآیند تمرکز ذهنی خودشان آگاهی دارند، درمانگر در مورد تجارب شخصی از آنها سوالاتی می پرسد.
دوره درمانی می تواند منجر به ایجاد فاصله در شناخت فرآیندهای ذهنی شود که در طول دوره درمانی و بعد از دوره درمان ایجاد می شود.
تمرکز ذهنی به چه نحوی کار می کند؟
اغلب نوزادان و کودکانی که با مراقبان اولیه خود یک دلبستگی ایمنی دارند، قبل از شناخت عواطف خود نسبت به عواطف و احساسات دیگران شناخت پیدا می کنند.
یک مراقب حسّاس، احتمالا به عواطف کودک خودش توجه خاصی می کند و نقش یک آینه را برای آنها ایفا می کند و در واقع همان احساسات را به کودک خودشان بر می گردانند.
برای مثال، در زمانی که یک کودک ناراحت باشد، درمانگر می تواند یک نگرانی و یا مشکلی را در چهره خود نشان دهد.
وقتی که کودک این اظهار نگرانی را مشاهده می کند، می توانند احساسات خودشان را شناسایی کنند و توانایی خود را برای تمرکز ذهنی افزایش دهند.
MBT می تواند منجر به تقویت توانایی تمرکز ذهنی در افرادی شود که در دوران کودکی خود فاقد دلبستگی ایمن بوده اند.
مکانیزم اصلی در این تغییر، ایجاد یک دلبستگی درمانی است، به نحوی که وضعیت های ذهنی در مورد خود و دیگران شناخته می شوند.
درمانگر می تواند به افراد درمانجو کمک کند تا یک بیان عقلایی و هماهنگی از وضعیت تفکرات و احساسات خودشان داشته باشند.
این توانایی افزایش یافته برای تمرکز ذهنی، می تواند به افراد کمک کند تا یک شناخت کاراتری را بدست بیاورند و تفکرات و احساسات خود را تنظیم کنند.
مشکلات درمان شده با استفاده از روش درمانی تمرکز ذهنی
مطالعات نشان داده است که MBT یک روش درمانی موثر در مورد افرادی می باشد که دارای شخصیت حدّی و افراطی هستند.
با این وجود، مشکلات سلامت روانی متعددی وجود دارند که منجر به ایجاد مشکلات محدودی در تمرکز ذهنی می شوند و عبارتند از افسردگی، شخصیت ضد اجتماعی، مشکلات تغذیه و اعتیاد که MBT می تواند برای درمان آنها بکار گرفته شود.
همچنین در اغلب موارد MBT برای خانواده درمانی استفاده شده است و منجر به تقویت روابط مابین والدین و کودکان شده است.
علاوه بر آن، برخی از افراد که شرایط سلامت روانی آنها در نتیجه استفاده از سایر روش های درمانی بهبود نیافته بود، در نتیجه استفاده از MBT به یک بهبود مناسب دست یافته بودند.
آموزش و گواهی نامه
درمانگران به منظور استفاده از این رهیافت نیازی ندارند که در روش درمانی مبتنی بر تمرکز ذهنی اعتبار نامه و گوانی نامه خاصی داشته باشند.
در حقیقت، برخی از درمانگران، صرف نظر از تمایل گرایش نظری خاص و یا رهیافتی که قبول دارند، از تمرکز ذهنی به عنوان بخشی از فرآیند درمانی خودشان استفاده می کنند.
با این وجود، برای افرادی که علاقمند به کسب مهارت بیشتر در MBT هستند، دوره های آموزشی و گواهی نامه ای مناسبی در دسترس است.
معمولا دوره آموزشی شامل یک دوره مبنایی در MBT، نظارت بالینی، و کامل کردن یک دوره گواهی نامه ای پیشرفته می باشد.
برنامه های آموزشی در مناطق مختلف در سرتاسر ایالات متحده برگزار می گردد و در سطح بین المللی از طریق مرکز ملی آنا فروید برگزار می گردد که کارهای آن در مورد کودکان و خانواده ها می باشد.
نگرانی ها و محدودیت ها
توسعه دهندگان روش MBT تایید می کنند که این روش درمانی ممکن است در مقایسه با دیگر روش های درمانی استفاده شده در مورد افراد دارای شخصیت حدّی، تفاوت چندانی نداشته باشند.
در این صورت، ممکن است که سایر روش های درمانی به اندازه MBT کارا باشند.
علاوه بر این، هر چند نشان داده شده است که MBT در مورد شخصیت حدّی مفید می باشد، ولی تحقیقات نشانگر کاربرد آن در دیگر مشکلات سلامت روانی می باشند که همچنان وجود دارند.
ترجمه و گردآوری : دکتر یاسر دادخواه