منظومه های خانوادگی یک روش درمانی می باشد که برای آشکار کردن نیروهای مخفی در خانواده و روابط بکار گرفته می شود تا هر محرک تنش زایی که بر روابط آنها تاثیر می گذارد، شناسایی شود و مورد درمان قرار گیرند.
این رهیافت درمانی جایگزین به افراد درمانجو کمک می کند تا دید متفاوتی نسبت به مشکل خودشان داشته باشند و درمانگران برای مشکلاتی که به آسانی با روش های درمانی مرسوم قابل حل نیستند، می تواند روش منظومه های خانوادگی را پیشنهاد دهد.
• توسعه منظومه های خانوادگی
• نظریه و تکنیک منظومه های خانوادگی
• مشکلات حل شده با استفاده از منظومه های خانوادگی
• آیا منظومه های خانوادگی روش موثری می باشد؟
• انتقادهای مربوط به منظومه های خانوادگی
توسعه منظومه های خانوادگی
این رهیافت درمانی جایگزین توسط روان درمانگر آلمانی به اسم برت هلینگر و در اواسط دهه 1990 ایجاد شد.
روش درمان منظومه های خانوادگی شامل کار وی به عنوان یک درمانگر خانواده و عقاید وی در زمینه انرژی، انرژی مثبت و انرژی منفی، می باشد که در زمینه روابط خانوادگی ایجاد شد.
نزدیک به 50 سال مطالعه و درمان خانواده ها توسط وی، منجر به مشاهده الگوهای مشکلات سلامت روانی، بیماری، عواطف و هیجانات منفی و رفتارهای مخرب بالقوه در داخل خانواده شد و بنابراین پیشنهاد داد که خانواده ها می توانند به صورت ناهوشیارانه، این نگرانی ها را به نحوی مورد پذیرش قرار دهند که در اعضای دیگر خانواده هم این توانایی را ایجاد کنند تا با مشکلات موجود مقابله کنند.
طرفداران این رهیافت درمانی بر این عقیده هستند که این روش درمانی محدودیت کمتری در قیاس با سایر روش های درمانی دارد و از این ظرفیت روش درمانی منظومه های خانوادگی، که به افراد اجازه می دهد تا چشم انداز های متفاوت و راه حل های جایگزین را مد نظر قرار دهند، حمایت می کنند.
این روش درمانی با الهام گرفتن از چندین روش درمانی دیگر ایجاد شده است که عبارتند از: روش درمانی گشتالت، پیکر تراشی خانواده ویرجینیا ساتیر ، روش درمانی روان پویشی، هیپنوتیزم درمانی، روش خانواده درمانی منظم و عقاید زولو .
تکنیک و نظریه منظومه های خانوادگی
یک دوره درمانی منظومه های خانوادگی معمولا به صورت کارگاهی برگزار می شود و به صورت گروهی می باشد که افراد تشکیل دهنده آن هیچ ارتباطی با هم ندارند.
اعضای گروه به عنوان اعضای خانواده فرد و یا زوج ها در نظر گرفته می شوند و آنها مشکل و یا نگرانی خود را بیان می کنند.
فردی که به دنبال پیدا کردن راه حلی برای مشکل خود است، به عنوان فرد جست و جو کننده و یا به عنوان پیشبر گروه در نظر گرفته می شود که افرا گروه را انتخاب می کند و آنها را به عنوان اعضای خانواده خود در نظر می گیرد.
همچنین فردی برای ارائه نقش جست و جو کننده انتخاب می شود تا رابطه پویشی خانواده کامل شود.
باور بر این است که انتخاب افراد دیگر برای ارائه نقش خانواده، منجر به از بین رفتن ناهماهنگی بین اعضای خانواده می شود، و همچنین این اعتقاد وجود دارد اعضایی که به عنوان اعضای خانواده در نظر گرفته می شوند، این توانایی را دارند که عواطف و احساسات تجربه شده مربوط به فردی را که نقش آن را ایفا می کنند، به صورت کامل درک کنند.
هلینگر، به عنوان توسعه دهنده روش منظومه های خانوادگی، این حس ایجاد ارتباط را که گفته می شود به صورت تله پاتی (وابسته به دور هم اندیشی) توسط اعضای گروه حس می شود، به عنوان یک رشته و ارتباط در حال رشد در نظر می گیرد.
هر چند که صحبت ارائه شده توسط اعضاء مختصر و کوتاه است، ولی درک حس باور شدن از طرف دیگران، که در نتیجه این فرآیند ایجاد می شود، برای تمامی اعضای شرکت کننده در گروه ملموس است.
فرد جست و جو کننده از بیرون به وضعیت خود نگاه می کند تا به یک چشم انداز و دیدگاه جدیدی نسبت به موقعیت خود برسد.
حتی در زمانی که یک مشکل توسط فرآیند منظومه های خانوادگی به صورت کامل مرتفع نشود، افرادی که مشکل را بیان می کنند، به دلیل اینکه همچنان به دنبال کمک هستند، ممکن است یک بینش و راه حل جدیدی نسبت به مشکل خود پیدا کنند.
هیچ یک از اعضای مجموعه اطلاعی در مورد فرد جست و جو کننده ندارند و هیچ شناختی نسبت به مشکل فرد جست و جو کننده ندارند، ولی آنها در اغلب مواقع یک گزارشی در مورد آگاهی یافتن نسبت به یک حس خاص و احساسی که به طور مستقیم مربوط به موقعیت فرد است، ارائه می دهند.
پیشرفت دهنده فرآیند درمانی یا پیشبر می تواند از اعضا درخواست کند تا احساسات خود را ، به خصوص در زمینه رابطه خود با سایر اعضای خانواده، بیشتر توضیح دهند.
این امر می تواند منجر به مشخص شدن جنبه هایی از یک رابطه و احساس خاص شود که ارتباط مشخص و واضحی با مشکل مورد بررسی دارد.
پیشرفت دهنده مراحل در دوره تغییر مکان اعضا، بعضی مواقع از آنها درخواست می کند تا احساسات خودشان را با صدای بلند بگویند.
ممکن است اعضا در منظومه ها از جایی به جای دیگر برود تا یک موقعیت را پیدا کنند و یا قادر باشند تا احساسات خود را در مورد راحت بودن در یک موقعیت خاصی از منظومه های، به صورت زبانی بیان کنند.
مشکلات حل شده با استفاده از منظومه های خانوادگی
روش درمان منظومه های خانوادگی، در شناسایی مشکلاتی که ماهیتا منظم هستند، به عنوان کاراترین روش در نظر گرفته شده است.
این مشکلات می تواند شامل مشکلات مربوط به خانواده، مشکلات مربوط به رابطه والدین – کودک، و چالش های مربوط به رابطه صمیمی باشد.
این روش درمانی می تواند برای درمان افراد دارای مشکلات زیر به کار گرفته شود:
• افرادی که به دنبال شناسایی الگوهای رفتاری منفی و یا خطرناک هستند
• افرادی که تمایل به داشتن یک رابطه عاشقانه دارند
• افرادی که تلاش می کنند محدودیت های خانوادگی را مرتفع سازند
• افرادی می خواهند بر ناراحتی های درونی خود غلبه کنند
• افرادی که یک زیان و یا آسیب مهم را تجربه کرده اند
• افرادی که به دنبال موفقیت شخصی و حرفه ای هستند
آیا منظومه های خانوادگی یک روش موثر و کارایی است؟
محبوبیت مربوط به روش درمانی منظومه های خانوادگی به عنوان یک رهیافت درمانی جایگزین در حال گسترش است، به خصوص در اروپا، آمریکا، آسیا و استرالیا، که این روش در این مناطق برای شناسایی و رفع مشکلات مربوط رابطه خانوادگی، به عنوان یک روش قدرتمند و با کارایی هزینه ای دارای محبوبیت زیادی است.
ممکن است که بخشی از محبوبیت این روش به دلیل ماهیت درمانی مختصر و کوتاه آن، و روش منحصر به فرد آن در حل مشکلاتی باشد که هیچ نیازی به حضور سایر افراد ندارد، با این وجود، این افراد هم در پروسه درمانی شرکت دارند.
طرفداران رهیافت منظومه های خانوادگی بر این باورند که هر یک از اعضاء خانواده، بالغ یا کودک، نیاز دارند که احساس معنی داری داشته باشند و موقعیتی را در ساختار خانواده پیدا کنند و از این رهیافت، به عنوان روشی مناسب برای بدست آوردن حس معنی دار و احساس تعلق، حمایت کنند.
اغلب افرادی که در این تکنیک مشارکت می کنند، صرف نظر از سن آنها، واکنش های عاطفی قابل توجهی را در رابطه شان با خانواده ها و دیگران بروز می دهند.
بیشتر افراد گزارش کرده اند که با استفاده از منظومه های خانوادگی به یک بینش مهم و مشخصی دست یافته اند، ولی به دلیل غیر عینی بودن مرحله درمان و ماهیت تجربی منظومه های خانوادگی ، روش درمانی منظومه های خانوادگی یک روش مبتنی بر مشاهده نمی باشد.
انتقادات مربوط به روش منظومه های خانوادگی
در سال های اخیر، رهیافت هلینگر، به خصوص در کشورهای دارای زبان آلمانی، اعتبار خود را از دست داده است.
منتقدان برخی از عقاید هلینگر را زیر سوال برده اند، به خصوص ایده های خاص وی که بر روی روش منظومه های خانوادگی وی در رابطه با افراد جست و جو کننده و نتایج درمانی روش وی تاثیر گذار بود. منتقدان موارد زیادی را بیان کرده اند که برخی از آنها عبارتند از:
• دیدگاه های پدر سالاری سیستم های خانوادگی، معمولا منجر به این نتیجه گیری می شود که تمامی مشکلات مربوط به ازدواج به دلیل اشتباه زن می باشد.
• هلینگر عقیده خود را به این صورت بیان کرد که همجنس گرایی یک بیماری است که باید درمان شود و یک جنبه طبیعی و غیر قابل تغییر از ماهیت شخص نمی باشد و همچنین ادعا کرد که این نوع بیماری شخصی می تواند در کارگاه های منظومه خانواده مورد درمان واقع شود.
• آژانس موارد بحرانی آلمان Forum Kritische Psychologie چهار مورد از افراد را گزارش داده است که برای برطرف کردن مشکل وسواس فکری خود به درمان مراجعه کرده بودند ولی در نتیجه استفاده از کارگاه های منظومه های خانوادگی هلنگر، با مشکلات به مراتب شدیدتر مواجه شده بودند.
همچنین یک روان پزشک آلمانی، چهار مورد دیگر از افرادی را گزارش داده است که مشکلات سلامتی آنها، بعد از سپری کردن دوره های کارگاهی افزایش یافته بود.
• یک روشی توسعه یافته توس هلینگر، منجر به آسیب در نتیجه رابطه جنسی با محارم (برای مثال، پدری که از دختر خود سوء استفاده جنسی می کند) ایجاد شد و آن دختر از فردی که تجربه آسیب زای او با پدرش را گزارش کرده بود، تشکر کرد.
بر اساس عقیده هلینگر، این امر می تواند منجر به بازگشت نظم به خانواده شود
همچنین هلینگر این عقیده را داشت که پدر ها زمانی از دختران خود سوء استفاده جنسی می کنند که مادر خانواده مرتبا درخواست رابطه جنسی پدر خانواده را رد می کند و در نهایت تصمیم بگیرند که سرزنش مربوط به سوء استفاده جنسی را به رابطه جنسی با مادر خانواده ترجیح دهند.
• هیلینگر بیان کرد که جنایتکاران جنگی نباید به دلیل جرم های شان مورد سرزنش واقع شوند، چرا که آنها فقط از دستورات مقام ارشد خود تبعیت می کردند، و یک سری دوره های کارگاهی منظومه های خانوادگی، از قربانیان جرایم جنگی تشکیل شد تا از کسانی که جنایت های جنگی علیه آنها صورت گرفته است، مراسم قدر دانی به جای آورده شود.
• شرکت کنندگان در دوره های کارگاهی هلینگر گزارش کردند که دیدگاه های ضد نژادی در آنها ایجاد شده است.
وی باعث شد که شرکت کنندگان یهودی، نسبت به نژادی یهودی خودشان که به عنوان هویت خودشان مطرح است، یک دیدگاه منفی داشته باشند.
به دلیل اینکه بخش گسترده ای از کتاب ها، ویدئوها و نوشته های هلینگر در مورد روش های درمانی ارائه شده به زبان انگلیسی در دسترس نیست، بنابراین افرادی که می خواهند در خارج از آلمان، که کشور ملی هلینگر است، این روش درمانی را ارائه دهند و یا در آن شرکت کنند، ممکن است نسبت به ایده های بحث بر انگیز و تفکرات وی که به صورت بالقوه خطرناک هستند، کاملا نا آگاه باشند.
ضرورتا روش درمانی منظومه های خانوادگی بر مبنای ایده های وی انجام نمی گیرد و همچنین هیچ اجباری وجود ندارد که تمامی روش های بکار گرفته شده در این روش درمانی، دارای مبنا و پایه های روش های هلینگر باشند.
به نظر می رسد که از زمان مطرح شدن این انتقادات، تعدادی از شرکت کنندگان و درمانگران تلاش می کنند تا از دیدگاه های مربوط به این روش درمانی فاصله بگیرند.
ترجمه و گردآوری : دکتر یاسر دادخواه