هر چیزی که باید در مورد فوبیای اجتماعی بدانید
فوبیا به معنی ترس افراطی، غیر منطقی و مداوم نسبت به یک شیء یا وضعیت است. فوبیا ریشه ای یونانی دارد و از فوبوس، نام یکی از خدایان یونانی که اقدام به ترساندن دشمنان خود می کرده، اقتباس شده است. فوبیای اجتماعی به ترس شدید و دائمی از قرار گرفتن در جمع دیگران یا انجام کاری در مقابل دیگران می باشد.
عوامل ایجاد فوبیا یا همان محرک های فوبیا زا، باعث ایجاد ترس های بسیار شدید در فرد می شوند و همین ترس شدید باعث می شود که فرد مبتلا به فوبی، برای اجتناب از این ترس های شدید دست به هر فعالیت و راهبرد اجتنابی بزند تا احتمال مواجه شدن با این محرک ها را به حداقل برساند.
آیا افراد فوبیک ترس های شدید خود را منطقی می دانند؟
حقیقت این است که افراد فوبیک معمولا نسبت به غیر منطقی بودن ترس های خود آگاهی دارند و می دانند که ترسشان از یک موقعیت یا رویداد بیش از حد افراطی و غیر منطقی است اما به علت وجود باورهای فوبیک آنها قادر به کنترل ترس خود نیستند.
باورهای فوبیک
باورهای فوبیک در درون خود اطلاعاتی به همراه دارند، اطلاعات درباره این که چرا فکر فلان محرک خاص تهدید آمیز است. این باورهای فوبیک باعث می شود که فرد تفسیرهای غیر منطقی از آن محرک خاص بکند و همین امر باعث می شود که فرد از مواجهه با محرک اجتناب کند.
شایع ترین فوبیاهای خاص
- مهمترین فوبیاها، فوبیای حیوانات است از جمله: ترس از مار، عنکبوت، موش، سوسک، حلزون، کرم
- فوبیای اجتماعی یا اختلال اضطراب اجتماعی نیز نوع دیگر فوبیا است.
- فوبیای دندانپزشکی
- فوبیای آب های عمیق
- فوبیای ارتفاع
- کلاستروفوبیا (ترس از محیط های بسته)
- مجموعه ای از فوبیاهای خون، زخم و امپول که به BII معروفند.
سایر فوبیاها عمومیت کمتری دارند و از این لحاظ که تا چه حد تهدید واقعی به حساب می آیند، می توان آنها را غیر عادی دانست.
ترس از انواع پنبه (گوش پاک کن، پنبه توپک)، دکمه، شکلات، عروسک، گیاهان و غیره از این دسته از ترس های غیر معمولند که هرچند فراوانی آنها کم است ولی وجود دارند.
در واقع ترس غیر عادی نسبت به هرچیزی می تواند به وجود بیاید و همانطور که اشاره شد معیار تشخیص فوبی این است که آن ترس غیر عادی و بیش از حد شدید باشد.
تاثیر فرهنگ در فوبیا
در مورد نوع محرک ها و رویدادهایی که می توانند باعث فوبیاهای بالینی شوند، تفاوت های فرهنگی مهمی وجود دارد، مثلا تای جین – کیوفو – شو، نوعی سندروم ژاپنی است که ویژگی آن ترس از خجالت زده کردن دیگران یا توهین به آنهاست.
در مورد ترس از حیوانات نیز تفاوت های فرهنگی دیده می شود. برای مثال، در جوامع غربی، نسبت به جوامع شرقی، مثل هند و ایران، ترس از عنکبوت شیوع بیشتری دارد.
در ایران ترس از سوسک بیشتر مشاهده می شود.
معیارهای DSM-5 برای فوبیاهای خاص
- ترس یا اضطراب شدید نسبت به یک شیء یا یک موقعیت خاص (مثلا پرواز با هواپیما، ترس از سوار شدن به ماشین، مشاهده خون، آمپول زدن)
- معمولا فرد بلافاصله در مواجهه با محرک فوبیا دچار ترس یا اضطراب می شود.
- فرد برای اجتناب از محرک فوبیا تلاش زیادی می کند و اگر مجبور باشد محرک فوبیک را تحمل کند ترس یا اضطراب بسیار زیادی را تحمل می کند.
- میزان ترس تجربه شده در هنگام مواجه با موقعیت یا شیء خاص بسیار شدید و نامتناسب است. (منظور از نامتناسب بودن این است که این ترس در شرایط فرهنگی که فرد در آن زندگی می کند نسبت به آن شی یا رویداد وجود ندارد، بنابراین این ترس با فرهنگ فرد نامتناسب است).
- ترس، اضطراب و اجتنابی که فرد تجربه می کند همیشگی است و دست کم 6 ماه است که فرد چنین ترسی را به طور مداوم در مواجهه با محرک تجربه می کند.
- این ترس و اضطراب و اجتناب اختلال شدیدی در زندگی اجتماعی و شغلی و دیگر جنبه های زندگی فرد ایجاد کرده است.
- نشانه هایی را که فرد تجربه می کند را نمی توان با نشانه های یک اختلال روانی دیگر توضیح داد.
پیشنهاد مشاور: چگونه ترس از حیوانات را از بین ببریم | فوبیای حیوانات
علت ایجاد اختلال فوبیا
رویکردهای مختلفی به شناسایی علت فوبیاها پرداخته اند.
از جمله این رویکردها رویکرد روان کاوی است.
روانکاوان معتقدند از آنجا که فوبیاها به صورت ترس غیر منطقی از چیزهایی نشان داده می شوند که اصلا خطرناک نیستند یا خطر واقعی آنها کم است، بنابراین آنها نشانه های نمادین بعضی از مشکلات روانی و عمیق هستند. برای مثال فروید (پدر علم روانشناسی)، فوبیا را نوعی دفاع در مقابل اضطراب ناشی از تمایلات غریزی و سرکوب شده می دانست و معتقد بود که رویدادها یا موقعیت هایی که با غریزه سرکوب شده، ارتباط نمادین دارند باعث ترس می شوند. البته برای تایید اینگونه تفسیرها، شواهد عینی و علمی وجود ندارد.
رویکرد دیگر رویکرد رفتاری است.
بر اساس رویکرد رفتاری، شرطی سازی کلاسیک باعث ایجاد فوبیاها می شود. یعنی همراه شدن یک تجربه تروماتیک و دردناک با یک شی یا رویداد خاص باعث می شود که آن شیء یا رویداد، وحشتناک و ترسناک تفسیر شود. البته از جمله انتقادی که به این نظریه وارد است این است که بسیاری از افراد فوبیک، هیچگونه رویداد تروماتیک یا تجربه رویداد یا تجربه ناگواری که بتواند باعث آغاز فوبیا شود را بیاد نمی آورند و نمی توان با قطعیت گفت که علت تمام فوبیاها شرطی سازی کلاسیک است. هرچند که در برخی از موارد شرطی سازی کلاسیک نقش اساسی در ایجاد فوبیا داشته است.
نظریه تکامل نیز در مورد علت فوبیاها توضیحی داده است.
بر طبق نظریه تکامل، چون فوبیاها بر محور مجموعه محدودی از ترس هایی بنا شده اند که احتمالا در طول تکامل بشر به وجود آمده اند، ممکن است انسان ها، برای کسب بعضی از فوبیاها به لحاظ بیولوژیک، از قبل آماده شده باشند.
اما شواهد و نتایج بسیاری از تحقیقات نشان می دهند که فوبیاهای مختلف، می توانند علت های چند گانه داشته باشند.
- احتمالا بعضی از فوبیاها، مثل فوبیای سگ، فوبیای دندانپزشکی، فوبیای خفگی و فوبیای تصادف به علت تجربه های تروماتیک و شرطی شدن به وجود می آیند.
- در مقابل، بسیاری از فوبیاها به علت حوادث وحشتناک و تروماتیک به وجود نیامده اند. در واقع، بسیاری از کسانی که فوبیا دارند، تاریخ دقیق شروع آن را به خاطر نمی آورند و این موضوع می تواند نشان دهنده این باشد که احتمالا شروع برخی از فوبیاها تدریجی است و عوامل نامرئی به آن کمک می کنند.
- همچنین برخی از فوبیاها با احساس بیزاری (نفرت، چندش، اشمئزاز) ارتباط نزدیکی دارند و شواهد بسیاری نشان می دهند که بیزاری شدید با فوبیای حیوانات کوچک، ارتباط دارد.
درمان فوبیا
مهمترین اصل در درمان فوبیاهای خاص، بررسی و اصلاح باورهای فوبیک فرد درباره رویداد یا وضعیت فوبیازا است. باورهایی که معمولا غلط هستند و با واقعیت تهدید آمیز بودن محرک های فوبیا زا همخوانی ندارند و باعث تداوم ترس و اجتناب می شوند.
- از جمله درمان های موفقیت آمیز فوبیا مواجهه سازی با محرک یا موقعیت فوبیا زا است.
افراد فوبیک چون به شدت سعی می کنند که با محرک های فوبیا زا مواجه نشوند، به ندرت با شواهدی روبرو می شوند که نشان می دهند باورهای فوبیک آنها اشتباه است، (برای مثال، اجتناب همیشگی از عنکبوت باعث می شود که افراد فوبیک هرگز فرصتی به دست نیاورند تا باور غلط«عنکبوت به من آسیب فیزیکی می زند» را به چالش بکشند و عدم صحت آن را به خودشان ثابت کنند)، خصوصیت مهم مواجهه درمانی (اکسپوژر درمانی) فراهم آوردن چنین فرصتی است. یعنی تلاش برای قرار دادن فرد فوبیک در وضعیتی که امکان مشاهده غیر منطقی بودن و اشتباه بودن افکار و باور فرد وجود داشته باشد.
مواجهه درمانی عبارت است مواجه کردن تدریجی فرد با شیء یا موقعیتی که از آن می ترسد تا زمان از بین رفتن ترس. درمانجو به دفعات با موقعیت ترسناک مواجه می شود و هربار، این مواجهه شدیدتر و موقعیت ترسناک دشوارتر می شود.
- حساسیت زدایی سیستماتیک، غرقه سازی و شرطی سازی متقابل از جمله روش های قدیمی درمان فوبیا هستند.
- ترکیب رفتار درمانی و شناخت درمانی نیز از جمله درمان های کوتاه مدت موثر هستند مثل: ترکیب بازسازی شناختی (اصلاح افکار و باورها) و مواجهه شدید با محرک فوبیا زا و یادگیری مشاهده ای (مدلینگ)
فوبیای اجتماعی (اختلال اضطراب اجتماعی)
فوبیای اجتماعی که در DSM-5 به اختلال اضطراب اجتماعی نامگذاری شده اند (به علت فراگیرتر بودن مشکلات ناشی از آنها)، عبارتند از :
ترس شدید و دائمی از قرار گرفتن در جمع دیگران یا انجام کاری در مقابل دیگران.
افراد مبتلا به این اختلال از هر موقعیتی که پیش بینی کنند ممکن است در آن رفتار خجالت آوری انجام دهند یا اینکه مورد ارزیابی منفی دیگران قرار بگیرند، اجتناب می کنند و سعی می کنند از این موقعیت ها دور باشند. این اختلال می تواند باعث شود فرد به بعضی از مشکلات فلج کننده دیگر مثل افسردگی و اعتیاد به مواد مبتلا شود.
ترس از خجالت زده شدن و احمق و دیوانه خطاب شدن از طرف دیگران از خصوصیات بارز افراد مبتلا به این اختلال است.
این افراد به این علت که می ترسند دیگران متوجه لرزش دست یا صدای آن ها شوند به شدت از صحبت کردن در جمع اجتناب می کنند. این افراد اگر در جمع شروع به صحبت کنند به این دلیل که ترس از مبهم و نامنسجم حرف زدن دارند اضطراب شدیدی را تجربه می کنند.
خودداری کردن از خوردن، نوشیدن و نوشتن در حضور دیگران به دلیل ترس از خجالت زدگی، یکی دیگر از خصوصیات رفتاری این افراد است. افراد مبتلا به این اختلال تقریبا همیشه علائم اضطراب مثل تپش قلب، لرزش، عرق کردن، ناراحتی معده و روده، اسهال، گرفتگی، عضلات، سرخ شدن و سردرگمی را تجربه می کنند.
معیارهای DSM-5 برای فوبیای اجتماعی (اختلال اضطراب اجتماعی)
- ترس یا اضطراب شدید نسبت به یک یا چند موقعیت اجتماعی که در آن، فرد در معرض توجه و دقت دیگران قرار می گیرد. بعضی نمونه ها عبارتند از: تعاملات اجتماعی (مثلا حرف زدن دیگران، ملاقات یا آشنا شدن با دیگران)، تحت نظارت دیگران قرار داشتن (مثلا به هنگام خوردن یا نوشیدن)، یا انجام دادن کاری در جلوی دیگران (مثلا سخنرانی کردن).
نکته: در مورد کودکان، اضطراب باید در حضور دوستان همسن و سال نیز روی دهد نه فقط در طول تعامل با بزرگسالان.
- فرد می ترسد طوری عمل کند، یا نشانه های اضطراب را از خود نشان دهد که باعث شود مردم برداشت منفی از او داشته باشند (مثلا، مسخره شود، خجالت زده شود، یا تحویل گرفته نشود، یا باعث توهین به دیگران یا ناراحت شدن آنها شود).
- موقعیت یا (موقعیت های) اجتماعی تقریبا همیشه باعث ترس یا اضطراب می شوند.
نکته: در کودکان، ترس یا اضطراب ممکن است با گریه کردن، قشقرق راه انداختن، بی حرکت ماندن، کز کردن یا حرف نزدن در موقعیت های اجتماعی نشان داده شود.
- فرد فعالانه تلاش می کند تا از موقعیت های اجتماعی اجتناب کند یا مجبور می شود آن ها را با ترس و اضطراب بسیار زیاد تحمل کند.
- ترس یا اضطراب او با خطری که از طرف موقعیت اجتماعی مورد نظر او را تهدید می کند تناسب ندارد.
- ترس، اضطراب یا اجتناب مورد نظر، پیوسته و مکرر است و معمولا 6 ماه یا بیشتر طول می کشد.
- ترس، اضطراب یا اجتناب باعث می شود فرد رنج شخصی یا نابسامانی شدید را تجربه کند و در عملکردهای مهم زندگی دچار مشکل شود.
- این نشانه ها ناشی از مصرف مواد نباشد.
- یک اختلال ذهنی دیگر، علت مناسبتری برای این نشانه ها نباشد.
دلایل فوبیای اجتماعی
- یکی از دلایل فوبی اجتماعی می تواند عوامل رشدی و تجربه های دوران کودکی باشد. برای مثال، کودکانی که در خود فرو رفته، گوشه گیر و ساکت باشند، بیشتر احتمال دارد که به فوبی اجتماعی مبتلا شوند.
- سبک تعامل والدین – فرزندان در دوران اولیه کودکی نیز می تواند نقش مهمی در ایجاد فوبی اجتماعی داشته باشد. نتایج مطالعات و تحقیقات نشان می دهند که کنترل زیاد والدین روی رفتار کودکان، نامهربانی و توجه کم آن ها نسبت به فرزندشان و همچنین خجالت دادن فرزندان در حضور جمع می تواند سبب ایجاد فوبی اجتماعی شود.
- عوامل شناختی نیز از جمله دلایل ایجاد اختلال فوبیای اجتماعی هستند.
- به اینصورت که افراد مبتلا به فوبیای اجتماعی، در پردازش و تفسیر اطلاعات نوعی سوگیری دارند که باعث می شود درباره رویدادهای اجتماعی، پیش بینی های بسیار منفی داشته باشند. این افراد احتمال زیادی به وقوع رویدادهای منفی اجتماعی می دهند.
- همچنین این افراد عملکرد خود در موقعیت های اجتماعی را بیش از حد، بد و ناشیانه می دانند.
- از طرفی افراد فوبیک، نمی توانند نظرها و فیدبک های اجتماعی مثبت از طرف دیگران را به آسانی پردازش کنند و فقط بر روی جنبه های منفی موقعیت های اجتماعی تمرکز دارند و همین امر باعث تداوم باورهای غلطشان می شود. طبق باورهای غلط این افراد، موقعیت های اجتماعی، تهدید کننده و خطرناک هستند و رفتار آنها در جلوی جمع احتمالا غلط و ناشیانه خواهد بود.
- افراد مبتلا، در طول عملکرد اجتماعی خود، تمایل دارند توجه خود را به سوی خود و واکنش های اضطرابی خود معطوف کنند، پدیده ای که توجه متمرکز بر خود (self-focused attention) نامیده می شود.
توجه متمرکز بر خود باعث می شود که افراد مضطرب فکر کنند همانقدر که در درون مضطرب هستند در ظاهر نیز اضطراب نشان خواهند داد. این پدیده از پردازش عینی جلوگیری می کند و سبب برداشت احساسی و تفسیرهای شخصی می شود و همین امر موجب عیب گیری و انتقاد از خود و در نتیجه عملکرد نامناسب در حضور جمع خواهد شد.
درمان فوبیا اجتماعی
- مواجهه درمانی، که در آن، به رغم استرسی که به درمانجو وارد می شود، در یک موقعیت اجتماعی ترسناک باقی می ماند. این موقعیت ممکن است یک موقعیت اجتماعی واقعی یا یک موقعیت اجتماعی مصنوعی باشد، که در آن درمانگر نقش یک غریبه را بازی می کند.
- آموزش مهارت های اجتماعی، از جمله، یادگیری مشاهده ای، تمرین رفتاری، فیدبک اصلاحی و تقویت مثبت (دادن پاداش). در این آموزش به نقص های موجود در مهارت های ارتباطی فرد پرداخته می شود.
- بازسازی شناختی، که برای به چالش کشیدن و جایگزین کردن سوگیری های منفی در پردازش اطلاعات، خود-سنجی های منفی از عملکرد اجتماعی و برای کاهش توجه متمرکز بر خود، طراحی شده است.
- دارو درمانی
- هم درمان های دارویی و هم درمان های شناختی – رفتاری برای درمان فوبی اجتماعی موثر خواهند بود، اما ترکیب این دو نوع درمان، می تواند نتیجه مطلوب و ماندگاری در پی داشته باشد، به این صورت که دارو درمانی سریعتر از درمان شناختی – رفتاری آثار مثبت خود را نشان می دهد و درمان شناختی – رفتاری به درمانجویان کمک می کند تا دستاوردهای درمانی خود را به مدت طولانی تری حفظ کنند.
فوبیا مانند دیگر اختلالات روانی، می تواند باعث مختل شدن زندگی فرد شود و همین امر می تواند به مرور فرد را دچار درماندگی کند، بنابراین توجه به این اختلال و اقدام برای درمان آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
مشاوران و درمانگران مرکز مشاوره ستاره ایرانیان به صورت تخصصی در درمان انواع فوبیا فعالیت می کنند، برای دریافت خدمات روانشناختی و درمان تخصصی فوبیا می توانید با مرکز مشاوره ستاره ایرانیان تماس حاصل فرمایید و نوبت مشاوره خود را دریافت کنید.
